یکی از حقوقی که در قوانین برای زنان تعریف شده است، “حق حبس” است. این اصطلاح به معنای حقی است که یک طرف در قرارداد دارد و به این معنا است که او می‌تواند از انجام تعهداتش منع شود تا زمانی که طرف مقابل نیز به تعهداتش عمل کند. به طور دقیق‌تر، حق حبس به این معنا است که یک شخص می‌تواند از ادامه اجرای تعهداتش منع شود تا زمانی که شخص دیگر نیز تعهداتش را اجرا کند.
ماده 1085 قانون مدنی ایران حق حبس زن را تعریف می‌کند. طبق این ماده، زن می‌تواند تا زمانی که مهریه اش به او تسلیم نشده است، از انجام وظایفی که در برابر شوهر دارد، امتناع کند. این حق مشروط بر این است که مهریه هنوز به زن تسلیم نشده باشد و این امتناع تأثیری بر حق نفقه زن ندارد.
سوال: در چه صورتی حق حبس زوجه از بین خواهد رفت؟
حق حبس زوجه در دو حالت ممکن است از بین برود:
- تمکین عام و خاص: این اصطلاح به معنای انجام وظایف زناشویی در منزل مشترک و انجام سایر کارهای مرتبط با آن، و همچنین ارتباطات خاص و مهم بین زن و شوهر اشاره دارد. در صورتی که زن به طور اختیاری وظایف زناشویی را انجام دهد، دیگر نمی‌تواند از حق حبس خود استفاده کند.
- مهریه موجل باشد: اگر مهریه به زن داده شده باشد و زمان پرداخت آن مشخص نشده باشد، زن دیگر نمی‌تواند از حق حبس خود استفاده کند، زیرا می‌توان فرض کرد که زمان پرداخت مهریه معلوم نبوده و زوج از توانایی پرداخت آن خبر نداشته است.
بنابراین، زمانی که مهریه حال باشد و یا زوجه قبلاً تمکین نکرده باشد، می‌تواند از حق حبس خود استفاده کند.
ماده 1086 قانون مدنی ایران این امر را به صراحت بیان می‌کند. طبق این ماده، اگر زن قبل از دریافت مهریه به اختیار و اراده‌اش از شوهر تمکین کند، حق حبس وی ساقط می‌شود. به این ترتیب، اگر زن به طور خودخواه به اجرای وظایف زناشویی بپردازد و یا به توافق خود با شوهر اقدام کند، دیگر نمی‌تواند از حق حبس خود استفاده کند.
سوال: اگر مردی دادخواست اعسار دهد و و قبول شود آیا این امر حق حبس زن را ازبین خواهد برد؟
در صورتی که زن به اجرای وظایف خود مطابق تعهدات زناشویی نیاز داشته باشد و از مرد مطالبه مهریه کند، اما مرد دادخواست اعسار دهد و این دادخواست توسط مرد پذیرفته شود، این امر مانع از حق حبس زن نمی‌شود. زیرا در این صورت، مهریه تقسیط شده و حال است ولی باز هم زن حق دارد که از مرد مطالبه مهریه نماید، بدون آنکه این امر موجب ساقط شدن حق حبس او شود. به عبارت دیگر، این اقدام ملازمه‌ای با حق حبس زن ندارد.
اگر زن قبل از ازدواج به وضعیت مالی مرد آگاه بوده و به این مطلب اشاره شده باشد، در این صورت، از عدم قدرت و استطاعت مالی مرد به عنوان دلیل برای بطلان عقد و همچنین به عنوان دلیل برای حق حبس زن نمی‌توان استنباط کرد. از این رو، در این شرایط، زن نه تنها نمی‌تواند از حق حبس استفاده کند، بلکه نیز نمی‌تواند به دلیل عدم قدرت مالی مرد از عقد انصراف دهد.
بنابراین باید به ایفای وظایف زناشویی بپردازد در غیر اینصورت ” ناشزه ” محسوب می گردد.
استفاده از حق حبس برای زن می‌تواند امتیازات متعددی را به او فراهم کند، از جمله:
- عدم الزام به تمکین عام و خاص: زن با استفاده از حق حبس، می‌تواند از شوهر خود الزام به انجام وظایف زناشویی در محیط خانه و انجام سایر کارهای مرتبط با آن، بدون تمکین خواهد کرد.
- حفظ حق تقسیط مهریه: در صورتی که مهریه زن تقسیط شده باشد، زن با استفاده از حق حبس، می‌تواند تا زمان پایان دریافت تمام اقساط مهریه را به قوت خود باقی نگه دارد.
- مستحقیت نفقه: زن با استفاده از حق حبس، مستحقیت به دریافت نفقه از سوی شوهر خود را دارد. این به معنای این است که شوهر ملزم است نیازهای مالی زن را پوشش دهد.
- حق شکایت کیفری در صورت استنکاف از پرداخت نفقه: اگر شوهر از پرداخت نفقه به زن استنکاف نماید، زن با استفاده از حق حبس می‌تواند حق شکایت کیفری خویش را در مقابل او اعمال کند، به این معنا که می‌تواند از طریق دادگاه‌ها اقدامات قانونی را درخصوص این موضوع انجام دهد.