رسیدگی به درخواست تجدیدنظر در دیوان عالی کشور

رسیدگی به درخواست تجدیدنظر در دیوان عالی کشور

دیوان عالی کشور، به‌عنوان عالی‌ترین مرجع قضایی جمهوری اسلامی ایران، وظایف مهمی در نظارت بر صحت اجرای قوانین و آرای دادگاه‌ها دارد. در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، نقش دیوان عالی به‌وضوح تشریح شده است و علاوه بر نظارت بر اجرای قوانین، به بررسی شکایات حقوقی و کیفری نیز به‌صورت شکلی (نه ماهوی) پرداخته و از این طریق، یکپارچگی و هماهنگی در تفسیر و اجرای قوانین را تضمین می‌کند.

وظایف اصلی دیوان عالی کشور شامل موارد زیر است:

1. رسیدگی به تخلفات رئیس‌جمهور: در مواردی که رئیس‌جمهور مرتکب تخلف شود، دیوان عالی کشور صلاحیت بررسی و صدور حکم را دارد.
2. آرای وحدت رویه قضایی: دیوان عالی کشور در مواردی که اختلاف‌نظر در تفسیر قوانین بین دادگاه‌ها وجود دارد، با صدور آرای وحدت رویه قضایی به حل این اختلافات می‌پردازد و از این طریق، وحدت در رویه قضایی دادگاه‌ها ایجاد می‌کند.
3. نظارت بر آرای دادگاه‌های بدوی و تجدیدنظر: این نظارت، به‌ویژه در دعاوی حقوقی و کیفری، به‌صورت شکلی انجام می‌شود و دیوان عالی بررسی می‌کند که آیا قوانین و مقررات به‌درستی در پرونده‌ها اجرا شده‌اند یا خیر. در صورت وجود تخلف یا اشتباه شکلی در دادرسی‌ها، پرونده به دادگاه‌های پایین‌تر بازمی‌گردد تا بررسی مجدد انجام شود.

این نظارت، با هدف اطمینان از صحت اجرای عدالت و همسان‌سازی عملکرد دادگاه‌ها، یکی از ابزارهای حیاتی در حفظ سلامت نظام قضایی است.

نحوه رسیدگی در دیوان عالی کشور در تجدیدنظرخواهی

در دیوان عالی کشور، رسیدگی به درخواست تجدیدنظر در احکام کیفری از یک روال مشخص پیروی می‌کند و به موارد خاصی محدود است. به‌طور کلی، این مرجع تجدیدنظرخواهی به‌ویژه برای رسیدگی به پرونده‌های حساس و سنگین کیفری ایجاد شده است.

نحوه رسیدگی به درخواست تجدیدنظر در دیوان عالی کشور به شرح زیر است:

1. صلاحیت دیوان عالی در بررسی احکام خاص: بر اساس ماده 428 قانون آیین دادرسی کیفری، دیوان عالی کشور تنها به برخی از آرای صادره از دادگاه کیفری یک رسیدگی می‌کند. این احکام شامل موارد زیر هستند:
   • مجازات سلب حیات (اعدام).
   • قطع عضو.
   • حبس ابد.
   • مجازات تعزیری درجه سه و بالاتر (مانند زندان بیش از 10 سال یا جریمه مالی سنگین).
   • جرایمی که دیه آن‌ها نصف دیه کامل یا بیشتر است.
   • پرونده‌های سیاسی و مطبوعاتی.
2. نظارت شکلی در دیوان عالی کشور: در مرحله تجدیدنظرخواهی، دیوان عالی کشور تنها به مسائل شکلی می‌پردازد، یعنی بررسی می‌کند که آیا در مراحل دادرسی و صدور حکم، قوانین به‌درستی رعایت شده‌اند یا خیر. در واقع، دیوان عالی وارد ماهیت و جزئیات پرونده نمی‌شود و تنها بر اجرای صحیح و قانونی فرآیند دادرسی نظارت می‌کند. این بررسی شکلی شامل مواردی مانند:
   • وجود تخلف در آیین دادرسی.
   • مغایرت حکم صادره با قوانین جاری.
   • عدم رعایت اصول قانونی و حقوقی در صدور حکم.
3. محدودیت در رسیدگی به آرای دادگاه‌ها: احکام صادره از دادگاه کیفری دو به‌طور کلی در دادگاه تجدیدنظر استان بررسی می‌شوند و به دیوان عالی کشور ارجاع داده نمی‌شوند. تنها مواردی که در دادگاه کیفری یک رسیدگی شده و مشمول مجازات‌های سنگین هستند، در دیوان عالی قابل بررسی است.
4. شرایط تجدیدنظرخواهی: برای اینکه پرونده‌ای به دیوان عالی کشور ارسال شود، یکی از جهات تجدیدنظرخواهی کیفری باید وجود داشته باشد. این جهات ممکن است شامل مواردی مانند اشتباه در تشخیص جرم، تخلف در مراحل دادرسی، و یا عدم رعایت حقوق متهم باشد.

بنابراین، دیوان عالی کشور به عنوان مرجع عالی تجدیدنظرخواهی در موارد خاص کیفری عمل کرده و عمدتاً نظارت بر اجرای صحیح قانون را بر عهده دارد.

در دیوان عالی کشور، یکی از وظایف اصلی در مرحله تجدیدنظرخواهی، بررسی صحت و رعایت دقیق قوانین در دادرسی‌ها است. بر اساس ماده 464 قانون آیین دادرسی کیفری، دیوان عالی کشور می‌تواند در مواردی که اشکالاتی در فرآیند دادرسی یا صدور حکم مشاهده شود، رأی صادره را نقض کند.

جهات تجدیدنظر در دیوان عالی کشور شامل موارد زیر است:

1. ادعای عدم رعایت قوانین مربوط به تقصیر متهم یا مجازات قانونی: اگر استدلال یا قانون در تعیین جرم یا مجازات متهم نادرست باشد، متهم یا وکیل او می‌توانند درخواست تجدیدنظر را مطرح کنند.
2. عدم رعایت اصول دادرسی با اهمیت بالا: اگر اصول دادرسی اساسی که بر اعتبار دادرسی تأثیر می‌گذارند، رعایت نشده باشد، این امر می‌تواند منجر به نقض رأی دادگاه شود. برای مثال، عدم رعایت حقوق دفاعی متهم یا تخلفات آیینی که به اعتبار رأی دادگاه ضربه می‌زند.
3. منطبق نبودن مستندات با مدارک موجود در پرونده: در صورتی که مدارک و مستندات استفاده شده در صدور حکم با واقعیت‌های موجود در پرونده منطبق نباشد، این موضوع می‌تواند دلیل تجدیدنظر و نقض رأی باشد.

نحوه رسیدگی در دیوان عالی کشور به این صورت است که:

• در صورت احراز یکی از جهات نقض رأی: دیوان عالی کشور حکم را نقض کرده و در صورت لزوم برای انجام تحقیقات بیشتر، پرونده را به دادگاه صادرکننده رأی ارجاع می‌دهد.
• ارجاع پرونده به مرجع صالح: اگر دیوان عالی کشور تشخیص دهد که دادگاه صادرکننده رأی صلاحیت نداشته است، پرونده به دادگاه یا مرجع صالح ارجاع داده می‌شود و آن مرجع مکلف به رسیدگی به پرونده است.

در این فرآیند، دیوان عالی به عنوان ناظر بر رعایت دقیق قوانین و اصول دادرسی، نقش مهمی در تضمین عدالت و دقت در دادرسی‌ها ایفا می‌کند.