شهادت دروغ و مجازات آن
طبق ماده 1258 قانون مدنی، ادله‌هایی که برای اثبات دعوا مطرح می‌شوند شامل اقرار، اسناد کتبی، شهادت، امارات، و قسم می‌شوند. در اینجا به توضیح شهادت به عنوان یکی از ادله اثبات دعوا می‌پردازیم.
شهادت به معنای اظهار نظر و ارائه گزارش در مورد یک واقعه یا موضوع است. این شاهد یا گواه، فردی است که از حقایق یا رویدادها اطلاع دارد و این اطلاعات را نزد مقامات قضایی یا دادگاه ارائه می‌دهد. شهادت می‌تواند به نفع یا ضد یک شخص یا در مورد یک موضوع خاص باشد. این ادله می‌تواند در اثبات یا رد دعواها و ادعاها نقش داشته باشد.
جرم شهادت دروغ، به این معنا است که شاهد یا گواهی که اظهارات خود را در دادگاه یا پیش مقامات قضایی می‌دهد، به طور متقصد و با آگاهی از نادرست بودن اظهارات خود، ادعاهایی را ارائه می‌دهد که با واقعیت مغایرت دارند. این جرم به عنوان یک تخلف جدی محسوب می‌شود، زیرا اعتماد به شهادت افراد در فرآیند قضائی بسیار حائز اهمیت است و اظهارات غلط می‌تواند به مراتب تأثیر منفی بر عدالت داشته باشد.
از این رو، اشخاصی که در دادگاه یا پیش مقامات قضایی شهادت می‌دهند، ملزم به صداقت و ارائه اظهارات صحیح هستند. در غیر این صورت، عواقب قانونی برای آنان قابل پیش‌بینی است.
شرایط تحقق جرم شهادت دروغ
شهادت، از جمله جرائم عمدی محسوب می‌شود. این به این دلیل است که در لحظه ادای شهادت، شاهد ملزم به ادای سوگند است که هیچ چیز جز حقیقت نخواهد گفت. او باید به مفاد شواهد و نتایج حاصله از اظهارات خود آگاه باشد. به عبارت دیگر، شاهد در ابتدای ادلای شهادت، به شدت تأکید می‌کند که تنها حقیقت را اظهار می‌کند و از کذب خودداری می‌کند.
بنابراین، اگر فردی در زمان ادلای شهادت، حقیقت را پنهان کند و به تعمد به کذب و خلاف واقع شهادت دهد، به عنوان انجام یک جرم شناخته می‌شود که به آن “جرم شهادت دروغ” می‌گویند. این جرم به دلیل خطور موضوع و اهمیت شهادت در فرآیند قضایی، جزء جرائم جدی محسوب می‌شود و ممکن است تبعات قانونی جدی به همراه داشته باشد. این امر نشان‌دهنده اهمیت حفظ صداقت و دقت در اظهارات در دادگاه و سایر فرایندهای قضایی است.
شهادت، از جمله جرائم عمدی محسوب می‌شود؛ زیرا در لحظه ادای شهادت، شاهد باید سوگند بخورد که هیچ چیز جز حقیقت نخواهد گفت. او ملزم به اظهار حقیقت و انطباق اظهارات خود با واقعیت است. اگر فردی در دادن شهادت، حقیقت را کتمان کند و به کذب و خلاف واقع شهادت دهد، مرتکب جرم شهادت دروغ می‌شود.
با توجه به ماده 650 قانون مجازات اسلامی، جرم شهادت دروغ زمانی محقق می‌شود که این اظهارات در دادگاه و نزد مقامات رسمی انجام شود. بنابراین، دو شرط اصلی برای تحقق جرم شهادت دروغ عبارتند از:
- ادای شهادت در دادگاه: جرم شهادت دروغ باید در محضر دادگاه صورت گیرد. به عبارت دیگر، شهادت دروغ خارج از فضای دادگاه به عنوان این جرم محسوب نمی‌شود. مثلاً، اگر شاهد یا گواهی در مراجع انتظامی یا کلانتری به کذب بپردازد، این به عنوان جرم شهادت دروغ در نظر گرفته نمی‌شود.
- نزد مقامات رسمی: جرم شهادت دروغ باید نزد مقامات رسمی ادا شود. این مقامات می‌توانند مقامات قضایی یا سایر مقامات رسمی غیرقضایی مشخص شده در قانون باشند. به عبارت دیگر، شهادت دروغ نزد افرادی که صلاحیت مشخصی در این زمینه ندارند، جرم محسوب نمی‌شود.
در ضمن، برخی از موارد خاص که در قوانین مرتبط با ثبت احوال، تصدیق وراثت، ورود و اقامت اتباع خارجی، و تصدیق انحصار وراثت ذکر شده است، نیز جزء حوزه‌هایی هستند که اگر شهود در آنها به کذب بپردازد، ممکن است جرم شهادت دروغ تشخیص داده شود.
به این ترتیب، جرم شهادت دروغ به عنوان یک جرم جدی در نظام حقوقی جریمه‌ای مطرح شده و با توجه به اهمیت صداقت در فرآیند قضایی، تخلف از این اصل ممکن است به تبعات قانونی جدی برای فرد منجر شود.
مجازات شهادت دروغ
شهادت دروغ، در مقررات قانونی دارای دو دسته ضمانت اجرای حقوقی و ضمانت اجرای کیفری می‌باشد. به عنوان مثال، ماده 650 قانون تعزیرات اسلامی، مجازات‌هایی را برای این جرم تعیین کرده است:
“هر کس در دادگاه نزد مقامات رسمی به دروغ شهادت بدهد، به سه ماه و یک روز تا دو سال حبس و یا به یک میلیون و پانصد هزار تا دوازده میلیون ریال جزای نقدی محکوم خواهد شد.”
همچنین، اگر شهادت دروغ باعث اجرای مجازاتی مانند دیه، حدود یا قصاص شود، همان مجازات بر فرد شاهد دروغ اعمال می‌شود. به عنوان مثال، اگر شاهد دروغ بدهد و این شهادت منجر به اجرای قصاص شود، همان مجازات قصاص بر او اعمال می‌شود.
در ادامه، ماده 259 قانون آیین دادرسی کیفری مصوب 1392 نیز برخی ضوابط را برای جبران خسارت در صورت بازداشت غیرمنصفانه بر اثر شهادت دروغ یا اعلام مغرضانه جرم تعیین می‌کند.
به علاوه، در صورتی که شهادت دروغ منجر به رأی دادگاه باشد و رأی بر اساس این شهادت داده شود، ماده 272 قانون آیین دادرسی کیفری امکان اعاده دادرسی را در دیوان عالی کشور فراهم می‌سازد، با شرطی که شهادت دروغ به موجب حکم قطعی اثبات شده باشد.