ضمانت اجرای حضانت
در کشور ما، قوانین مربوط به حضانت فرزندان بر اساس مقررات مدنی تعیین می‌شود. حضانت فرزندان به عنوان مسئولیت مراقبت از کودک و تأمین نیازهای مادی آنها تنظیم شده است. در موارد مختلف مانند فوت یکی از والدین یا جدایی والدین، احکام مختلفی وجود دارد. این احکام عموماً به شرح زیر است:
- حضانت پس از فوت یکی از والدین: در صورت فوت یکی از والدین، حضانت فرزندان به والد دیگر که زنده است واگذار می‌شود. این موضوع به‌صورت عمومی تطبیق داده می‌شود، اما در موارد خاص ممکن است به تصمیم دادگاه تعیین شود.
- حضانت پس از جدایی والدین: در صورتی که والدین جدا از یکدیگر شوند، معمولاً حضانت کودک تا سن هفت سالگی به مادر واگذار می‌شود. پس از سن هفت سالگی، حضانت به والد دیگر، یعنی پدر، تعلق می‌گیرد. با این حال، دادگاه می‌تواند در موارد خاص تصمیم‌های متفاوتی اتخاذ کند، مثلاً اگر متوجه شود که حضانت کودک به والدی خاص ضرر می‌زند.
تصمیمات مربوط به حضانت ممکن است با توجه به شرایط و مصلحت کودک تغییر کنند و ممکن است به تصمیم دادگاه نیاز داشته باشد. همچنین ممکن است توافق نامه‌های حضانت (که توسط والدین جدا از یکدیگر امضا می‌شوند) نیز بر روی تصمیمات دادگاه تأثیر داشته باشند.
ضمانت اجرای حضانت در قانون مدنی
در قانون مدنی ، ضمانت اجرای کافی برای حضانت پیش بینی نشده است اما در ماده 1172 از قانون مدنی ایران، مشخصاتی در مورد ضمانت اجرای حضانت برای والدین تعریف شده است. این ماده به والدین تعهد می‌دهد که در مدتی که حضانت فرزند به عهده آنهاست، از نگهداری و مراقبت از فرزند خود امتناع نکنند.
دادگاه نیز در صورتی که یکی از والدین امتناع از انجام وظیفه حضانت کند، می‌تواند به تقاضای دیگری یا به تقاضای قیم (که یک شخصیت حقوقی معین در مواردی است که نظارت دادگاه بر حضانت اجرا نشود) یا به تقاضای مدعی العموم، نگاهداری طفل را به والد دیگر که حضانت به عهده اوست، الزام کند.
اگر الزام به عهده والد دیگر نمکند یا موثر نباشد (به عنوان مثال، در صورتی که والد مورد اجرای حضانت به علت فوت یا مشکلات مالی نتواند از فرزند مراقبت کند)، دادگاه می‌تواند تصمیم به واگذاری نگاهداری طفل به شخص دیگری با هزینه پدر و در صورت فوت پدر به خرج مادر بگیرد.
این ماده به والدین و دادگاه اختیاراتی می‌دهد تا مسئولیت حضانت را اجرایی کنند و در صورت امتناع یکی از والدین، ترتیبات لازم را اتخاذ کنند تا مراقبت از کودک تا زمانی که حضانت به عهده والد دیگر است، تضمین شود. این ماده تأسیسی برای حفاظت از حقوق و کلیات کودکان در مواقعی که والدین نمی‌توانند به توافق برسند یا یکی از والدین از انجام وظیفه حضانت امتناع می‌کند، ایجاد شده است.
ضمانت اجرای حضانت در قانون مجازات اسلامی
در قانون مجازات اسلامی جمهوری اسلامی ایران، مقررات مرتبط با حفاظت از حقوق کودکان و حضانت والدین نیز وجود دارد. این مقررات تعیین مجازات‌هایی برای افرادی که در مورد کودکان تازه متولد شده یا کودکانی که به آنها سپرده شده‌اند، اقدامات نادرستی انجام دهند.
با توجه به ماده 631 از قانون مجازات اسلامی، هر کسی که طفلی را تازه متولد شده بدزدد، او را مخفی کند یا او را به جای طفل دیگری یا متعلق به زن دیگری غیر از مادر قلمداد نماید، مجازاتی در قالب حبس از شش ماه تا سه سال خواهد داشت.
همچنین، ماده 632 از قانون مجازات اسلامی تعیین مجازاتی برای افرادی که از دادن کودکی که به آنها سپرده شده است، در موقع مطالبه از اشخاصی که قانوناً حق مطالبه دارند، امتناع کنند، تعیین می‌کند. این مجازات شامل حبس از سه ماه تا شش ماه یا جزای نقدی از یک میلیون و پانصد هزار تا سه میلیون ریال می‌شود.
همچنین در ماده 633 از قانون مجازات اسلامی جمهوری اسلامی ایران، مقررات مربوط به ترک کودکان یا اشخاص غیرقابل محافظت در مکان‌های خالی از سکنه یا مکان‌های دارای سکنه ارائه شده است. این ماده تعیین مجازات‌هایی برای افرادی که کودکان یا اشخاصی را در مکان‌های خالی از سکنه رها می‌کنند.
به طور خلاصه، ماده 633 به شرح زیر عمل می‌کند:
- اگر کسی یک کودک یا شخصی که قادر به محافظت از خود نیست، را در مکانی خالی از سکنه رها کند، مجازات او شامل حبس از شش ماه تا دو سال یا جزای نقدی از سه میلیون تا دوازده میلیون ریال خواهد بود.
- اگر کودک یا شخص در مکانی با سکنه رها شود، مجازات به نصف مجازات مذکور تقلیل خواهد یافت.
- اگر این اقدام منجر به وارد آمدن صدمه، آسیب، یا فوت شود، رها کننده علاوه بر مجازات معمولی ممکن است به قصاص (دیه یا ارش) نیز محکوم شود.
ماده 633 از قانون مجازات اسلامی جمهوری اسلامی ایران به منظور تأمین حقوق کودکان و جلوگیری از اقدامات نادرستی که به آسیب رساندن به کودکان یا اشخاص ضعیف منجر می‌شود، تعیین مجازات‌های سخت تر شده است. این اقدامات با هدف حفاظت از آسیب‌پذیرترین افراد جامعه انجام می‌شوند.