مصرف مواد مخدر و بهداشت فردی
اعتیاد به مواد مخدر پدیده ای است که از زمان های دور در جوامع بشری وجود داشته ودر حال حاضر به موازات پیشرفتهای علمی وافزایش غیر قابل تردید سطح شعور دانش و آگاهی مردم همچنان درحال گسترش است. توسعه زندگی شهری فراوانی مشکلات اقتصادی ، اجتماعی و جوان بودن در صد بالایی از جمعیت جامعه ایران باعث افزایش کمی و کیفی آسیب های اجتماعی گوناگون شد و زمینه منابعی برای ابتلاء به انواع آسیبها خصوصا اعتیاد را برای جامعه جوان کشور فراهم آورده است.
در ادامه عوامل روانی و خانوادگی که از اعتیاد تاثیر می پذیرند و تاثیر می گذارند ارائه شده است:
عوامل فردی
-فقدان ارزشهای مذهبی و اخلاقی
-اختلالات روحی و روانی
احساس حقارت، پایین بودن عزت نفس، نارسایی و کمبودهای شخصیتی، وابستگی شخصیت ،اضطراب ها وتشویق ها، محرومیت های جنسی و تاخیر در ازدواج، فقر در معاشرت و دوستی، شکستها و ناکامی ها همه کمك می کنند شخصیت های آسیب پذیر زودتر و راحت تر به دام اعتیاد بیفتند.
-زمينه تربيتی؛
فردی که یکی از اعضای خانواده یا بستگانش معتاد باشند احتمال اعتیادش بیشتر است.
-افت تحصيلی یا ترك تحصيل
– بيماری های جسمی؛
مانند فرد سستی که دچارکمر درد یا پادرد است به جای مراجعه به پزشك مواد مصرف کند.
عوامل اجتماعی
فقر مادی خانواده
با کمال تاسف می توان اذعان داشت که بیشترین معتادان هر جامعه را افراد فقیر تشکیل می دهند مثلاً افرادی که در محله های شلو غ و پر جمعیت شهرهای صنعتی و تجارتی زندگی می کنند بیشترین درصد معتادان را تشکیل می دهند.
البته نمی توان گفت بین فقر و اعتیاد رابطه مستقیم وجود دارد چون در هر جامعه عده زیادی از مردم فقیرند ولی معتاد نیستند علت هایی که این افراد را به این راه میکشد یکی محرومیت های ناشی از فقر است که، تنها راه فرار از این ناراحتیها را مصرف مواد مخدر میدانند. عامل دیگر این است که تولید کنندگان سعی می کنند عوامل توزیع را از اینگونه افراد انتخاب کنند چون اولا به علت فقر تخصص و حرفه ای ندارند و در نتیجه بازار کارشان بی رونق است. عوامل تولید سعی می کنند اول آنها را معتاد کنند و بعد از آنان برای فروش مواد مخدر استفاده نمایند چون کاری است بدون زحمت با درآمد نسبتاً بالا ، و در عین حال به تخصص و مهارت حرفه ای نیاز ندارد همچنین فقر آموزشی ناشی از فقر خانوادگی نیز عاملی برای حرکت در این راه است .چون خوشبختانه بین میزان آگاهی و شناخت یا حدود تحصیلات و اعتیاد مردم رابطه معکوس وجود دارد. هنوز هم درصد افراد تحصیل کرده معتاد به قدری پایین است که از لحاظ آماری رقم چشمگیری نیست. لذا میزان آموزش در مورد دیگر انحرافات اجتماعی همین نتیجه را دارد.
ستيز والدین
برخی از معتادان جوان اذعان داشتند که به علت روابط نا مطلوب والدین شان با یکدیگر و با آنان، این راه را انتخاب کرده بودند. چون وقتی محیط خانواده کانون و محیط مناسبی برای زندگی نباشد انسان سعی می کند بیشترین اوقات خود را در خارج از خانه بگذارند و این کار ارتباط او را با دیگرانی که چون شکارچیان ماهری به دنبال شکار می گردند، زیاد می کند و آنان پس از شناخت مشکل شخص، در نقش انسانی دلسوز ظاهر شده و برای فرار از این واقعیت تلخ او را به مصرف داروی مخدر دعوت می کنند و پس از چند بار مصرف معتادش می نمایند، ولی پس از معتاد کردن شخص، دیگر از آنان به عنوان دوستی دلسوز خبری نمی شود. هر قدر ستیزه های خانوادگی بیشتر باشد، احتمال کشش به طرف اعتیاد و دیگر انحرافاتاجتماعی بیشتر است.
اقتصاد والدین
تعداد چشمگیری از مشتریان مواد مخدر را افراد ثروتمند و پر در آمد جامعه تشکیل می دهند. چون در خانواده هایی که رفاه و درآمد اقتصادی زیاد است روابط انسانی بر اثر کثرت کار و یا سر گرمی ضعیف تر می گردد ضعف روابط انسانی به نوبه خود عامل مساعدی برای کشش به مواد مخدر است.
بهترین دلیل این مدعا افزایش روزانه درصد معتادان در جوامع صنعتی غربی است که با رشد صنعت روابط انسانی ضعیف تر می گردد. امروزه والدین و فرزندان نسبت به هم احساس و عاطفه گذشته را ندارند؛ چون با یکدیگر تماس و ارتباط کمتری دارند و یا افرادی که درآمد بیش از حد دارند موقعیت و زمینه مساعد تری برای شرکت در کلوپ های شبانه و یا تفریحات متنوع در داخل و یا خارج از کشور را دارند و بدیهی است که این قبیل امکانات برای فروش مواد مخدر هم جای بسیار مساعدی است. در جامعه های امروزی افرادی که بیشترین در آمدها را دارند همچون برخی از هنرمندان هنرهای مبتذل و آنانی که زندگی پر فراز و نشیبی دارند اغلب ارقام چشمگیری از معتادان را تشکیل می دهند
عوامل اعتیاد
در مجموع یکی از عوامل اعتیاد، اتکای روانی معتاد به مواد مخدر است ناراحتی روانی موجب کشش فرد به طرف مواد مخدر می شود و اصل اتکای روانی مقدم بر اعتیاد جسمی است و اگر افراد صحیح پرورش یابند سعی نخواهند کرد محرومیت های خود را از طریق مصرف دارو درمان کنند زیرا شخص معتاد تعادل روانی خود را تا رسیدن به دارو از دست خواهد داد. از همه مهم تر اینکه اغلب افراد معتاد بعد از چند سال مصرف به بیماریهای روانی دچار می شوند بویژه آنهایی که موادی چون حشیش، ال – سی – دی ، کوکائین و الکل مصرف می کنند.
در هر جامعه هر کس تا مدتی که به سن رشد برسد مصرف کننده است و جامعه برای آموزش و پرورش او سرمایه گذاری می کند به این امید که او نیز به نوبه خود در جامعه خویش مولد و سازنده باشد ولی معتادان نه تنها مولد نیستند بلکه مصرف کنندگانی هستند که ضرر اجتماعی دارند اغلب آنان عوامل توزیع و فروش میشوند و روز به روز جامعه را از نیروی انسانی غیر قابل کاربرد پر می کنند. کسی که معتاد است نسبت به اعضای خانواده اش احساس مسئولیت نمی کند و معلوم نیست سرنوشت اعضای خانواده او به کجا خواهد کشید.
ضعف روابط انسانی یکی از عوامل اعتیاد است و به نوبه خود یك پدیده نادرست اجتماعی است که هر روز بیشتر و بیشتر می شود. ارتکاب جرایم هر روز بیشتر و شدیدتر شده و به همین دلیل اعتماد عمومی و امنیت اجتماعی به خطر می افتد مثلا اغلب معتادان ناگزیرند احتیاج خود را از راههای نادرست چون دزدی و تجاوز و آدم کشی تامین کنند و این خود به افزایش کجروی و انحرافات اجتماعی در هر جامعه کمك می کند.
علاوه بر تعارضات و اختلال های خانوادگی، کانون سرد، بی روح و عاطفه خانواده نیز اثرات نامطلوبی بر کجروی و اعتیادفرزندان دارد. نظریه یادگیری اجتماعی بندورا، وقتی در مورد سوء مصرف مواد به کار می رود، چنین استدلال می کند که نوجوانان، باورهای خود را در مورد سوء مصرف مواد از الگوهای نقش ها، خصوصاً دوستان نزدیك و والدین مصرف کننده ی مواد مخدر کسب می کنند.
ادوین ساترلند نیز در نظریه یادگیری اجتماعی یا تفاوت ارتباطی خود معتقد است که دراغلب موارد، انحراف به وسیله دیگران و از طریق گروه های اولیه آموخته می شود. بر اساس این نظریه، افرادی که در ارتباطات خانوادگی و یا دوستانه خود با الگوهای رفتاری تأیید کننده مصرف مواد مخدر و مشروبات الکلی بیش تر سر و کار دارند به احتمال زیاد، چنین الگوهایی را می آموزند. در مجموع براساس نتایج مطالعاتی مصرف مواد مخدر زمینه ساز بسیاری از مشکلات روانشناختی، فردی و خانوادگی است. بعلاوه روابط این عوامل دوطرف است. به طوری که وجود برخی از پارامتراهای روانی ،فردی- خانوادگی و اجتماعی نیز می تواند زمینه ساز گرایش به مصرف مواد باشد.